KKTC Maliye Bakanlığı, Para Kambiyo İnkişaf Dairesi, KKTC Entegre Katı Atık Yönetimi Projesi işine ait ihaleye Eylül ayında teklif alım sürecini kapanacak şekilde çıkmıştır. Teknik ve idari şartnamenin hazırlanması sürecine teknik katkı koymak amacı ile Çevre Mühendisleri Odası bünyesinde bir teknik komite kurarak, 2023 yaz döneminde Maliye Para Kambiyo Birimi’nde düzenlenen birçok toplantıya katılım gösterdik. Adil ve uygulanabilir bir sonuç için yazılı ve sözlü görüşler bildirdik. Gönüllülük esasında teknik şartname üzerinde çalışarak yazılı dokümanlar sunduk.
Halen açık olan ihale dokümanlarını incelediğimizde sunmuş olduğumuz yazılı görüşlerin ve yazılı şartname örneğinin dikkate alınmadığı gibi tesis ihale edildikten sonra sürdürülebilirliği ile ilgili ciddi sıkıntılar yaratacak birçok konu olduğunu tespit etmiş bulunuyoruz.
Vahşi depolama alanı olarak kullanılmakta olan alanın rehabilitasyonuyla ilgili hazırlamış olduğumuz teknik şartlar çıkarılmıştır. Islah ve rehabilitasyonla ilgili ve ÇED raporunun onayı sonrası rehabilitasyonun uygulanacağına ilişkin kıstaslar dokümanda yer almamaktadır.
İhalenin atık hiyerarşisi prensibinde uygulanması ve gelen başvuruların bu prensipte değerlendirilmesine değinilmemektedir. Önümüzdeki 49 yıl için ülkede daha az atık oluşturulması için herhangi bir strateji/atık politikası uygulanmayacağı gibi daha fazla atık oluşturularak daha fazla enerji üretimine teşvik olduğu görülmektedir. Bu görüşe bağlı olarak, katı atık geri dönüşüm ve geri kazanım tesisi ile ilgili geri dönüşüm teknolojisi, geri dönüştürülebilir atıklarla ilgili tanımlamalar, geri dönüştürülen mamüllerin değerlendirilmesine ilişkin kıstaslar yeni dokümanda yer almamaktadır. İhale dokümanlarında belirlenen ‘kapsam’ kapsayıcı olmasına rağmen tanımlamalarda kompost tesisi ve mekanik ayrıştırma tanımlanarak olası diğer teknolojiler çıkarılmıştır. Belediye atıklarının atık transfer istasyonlarında göreceği işlemler atıkların sahaya nakli, ekonomik değeri olanların sahada ayrıştırılması, ilgili tüzüklere istinaden geri kazanım hedefleri, ısıl değeri olanların enerji geri kazanım için kullanımı ve KIB TEK enerji iletim hattına iletilmesi çıkarılmıştır. Termal dönüşüm sistemleri ile ilgili yasa ve tüzükler, raporlamalarla ilgili kısıtlamalar çıkarılmıştır.
Termal dönüşüme teknoloji başlığı altında olanak sağlanmış fakat daha önce derlediğimiz kısıtlayıcı hiçbir faktöre yer verilmemiştir. Nihai atık depolama alanı ile ilgili kısımlar çıkarılmıştır. Kapsam da belirtilen atıkların taşınması esnasında uyulması gereken kurallar ve transfer istasyonlarında sağlanması gerekli azami kurallar dokümandan çıkarılmıştır. 15 MW (Yıllık toplam 120.000.000 kWh)’a nasıl hangi evsel atık miktarına göre üretilecektir belirsizdir. İhale kapsamında üretilecek olan enerji biyobozunur atıklardan mı üretilecek, yenilenebilir enerji kaynaklarından mı üretilecek bu konuda belirsizlik vardır.
Atıkların transfer istasyonlarına Belediyeler tarafından taşınması idarenin yükümlülükleri arasında yer almaktadır. Özerk yapılarda finansal sıkıntılarla faaliyet göstermekte olan birçok Belediye, atıklarını bu noktalara taşıyamayacaklardır. Belediyelerin atıklarını, Güngör veya Transfer istasyonlarına aktarmaları konusunda Belediyeler yasasında ilgili değişiklik yapılmadan ihalenin sonuçlanması sürdürülebilirliği tehlikeye atacaktır. Güngör’e gelecek atık miktarı belirsizdir. Fizibilite için de çevresel etki değerlendirme için de en önemli faktör miktar ve buna bağlı olarak kapasitedir. İhale değerlendirme tablolarında Fizibilite raporlarının değerlendirme puanları (2’şer puan) düşük kalmıştır. Ayrıca teknik olarak belirtilen değerlendirme kriterleri yetersiz ve uygun sorgulamayı içermemektedir.
Transfer istasyonlarının konumlanacağı yerlerin geçen zaman içerisinde kamulaştırılmamış olması ve ihale karara bağlandıktan sonraki süreçte kamulaştırmanın öngörülmesi sürdürülebilirliği tehlikeye atacaktır.
Tesiste çevre mühendisi çalıştırma zorunluluğu ile ilgili kısımlar ve KTMMOB den vizelendirilmesi ile ilgili şartlar çıkarılmıştır. İhalenin yönetimi noktasında ÇED raporu ve olumlu görüşe istinaden ihale sürecinin sonuçlanacağına ilişkin koyduğumuz vizyon evraklarda yer almamaktadır.
Denetim (İdari Şartname- Madde 22), idarenin (Para; Kambiyo ve İnkişaf Sandığı İşleri Dairesi) denetimine tabidir denilmektedir. Ancak böylesi bir proje kapsamında denetim ayrıca Çevre Koruma Dairesi, KIBTEK ve diğer kurumlara da ait olacağı ihale evraklarında vurgulanması beklenirdi.
Brüt asgari ücretin 40 katı kadar ceza caydırıcı bir miktar değildir.
İlgili kurallar, standartlar ve düzenlemeler, 18/2012 Çevre Yasası ve kapsamındaki tüzükler olarak kapsayıcı olmalıydı. Ayrıca, KTMMOB’a bağlı Odalardan onay/vizelerin alınması maddesi eklenmeliydi.
Çevre Mühendisleri Odası katı atık yönetimi ve teknik uygulamaları konusunda en yetkin kuruluştur. Ülkemizin 49 yıllık katı atık sektörünü ve halk sağlığını yakından ilgilendiren böyle bir ihale sürecinde Oda’mızın görüşlerinin ve yazılı bildirimlerinin gözardı edilerek ve Oda’mız süreç dışında bırakılarak ihaleye çıkılmış olmasının sebepleri irdelenmeli ve değerlendirilmelidir.
Saygılarımızla,
Sibel Paralik
Başkan Çevre Mühendisleri Odası Yönetim Kurulu (a)
